فلج خواب (sleep paralysis) (=بختک در فرهنگ عامه)

فلج خواب (sleep paralysis) به حالت ناتوانی درانجام حرکات ارادی حین خواب اطلاق می شـود. فلج خواب یـک تـجربـه ی دلــهره آور و هراس انگیزمی بـاشد. فـلـج خـواب اغـلب اوقات هنگام بیدارشـدن از خـواب و یـا در مـوارد نـادر در لحظه ی بهخـواب رفتن رخ میدهد. فلج خواب از چند ثانیه تاچـند دقیـقه بـه طـول می انجامد. ۲۵ تا ۳۰ درصدجـمعیت کشـور حـداقل یکبار در طول زندگی خوداخـتـلال فلج خـواب را تـجـربه کرده اند. فلج خوابمیتواند در هر سنی روی دهد.

علایم فلج خواب

۱- ناتوانی در حرکت دادن تنه، دستها و پاها و صحبت کردن (فرد از فرط ترس میخواهد فریاد بکشد و برای بیدار شدن تقلا میکند، اما گویی تلاش وی بی نتیجه است).
۲- فلج تمام و یا بخشی از عضلات اسکلتی ی بدن.
۳- احساس خفگی و نزدیک بودن زمان مرگ (گویی موجودی روی قفسه سینه ی شما قرار گرفته است).
۴- وحشتزدگی و اضطراب.
۵- توهمات خواب (hypnagogic hallucinations): به توهمات شنیداری، دیداری و لمسی ی رویا مانند اطلاق میشود. احساس حضور یک انسان دیگر در اتاق، احساس فشردگی در قفسه سینه، دیدن سایه ی افراد، دیدن منبع نورانی، شنیدن صدای افراد، شنیدن صدای قدمهایی که نزدیک میشوند، دیدن شبح، تجربه خروج از بدن، احساس شناور شدن در هوا، شنیدن صدای بازو بسته شدن درها.

تصورات غلط نسبت به فلج خواب و یا بختک

بَختَک در افسانه‌ها و باور عامیانه ایرانی نام موجودی تخیلی است که شبها قصد خفه کردن افراد در خواب را دارد. برخی منابع نیز بختک را باکابوس هم‌معنی دانسته اند.
البته بختک با کابوس هم معنا نیست، بختک موجودی نامریی است که شب هنگام بر بدن انسان مسلط می‌شود و تمام بدن را در اختیار گرفته و قفل می‌کند، درین حالت انسان فقط نظاره گر ناتوانی خود است. ترسی بدون دلیل وجود انسان را در بر می‌گیرد و انسان توان کوچک‌ترین واکنشی نسبت به این ترس ندارد .
در برخی باورهای قدیمی معتقدند که بختک روی سینه افراد می‌نشیند و تمام وجود انها را فلج می‌کند. شاید ترس انسان گرفتار این موجود نیز بدلیل این است که حضور انرا بر روی خود احساس می‌کند ولی نمی‌تواند انرا ببیند. برخی دیگر بر این باورند که بختک در درون انسان نفوذ می‌کند و بدن را در اختیار می‌گیرد. اصطلاح ” بختک روی زندگیش افتاده ” نیز ازین جا وارد ادبیات فارسی شده است.

فلج خواب (sleep paralysis)

علت ایجاد فلج خواب

عوامل ژنتیکی، اضطراب و استرس، اختلال هراس و اختلال در نظم خواب را در پیدایش فلج خواب دخیل میدانند.

مکانیسم ایجاد فلج خواب

در طی خواب در مرحله ی حرکات سریع چشم(REM)، یعنی مرحله ای که رویا بینی در آن روی میدهد، مغز انتقال سیگنالهای عصبی بسوی عضلات اسکلتی (به استثنای عضله دیافراگم و عضلات چشم) را مسدود و متوقف میسازد، تا شما رویاهای خود را برون ریزی نکنید (یعنی مثلا وقتی خواب میبیند در حال دویدن هستید، از رختخواب بلند نشوید و شروع به دویدن نکنید). هنگامی که شما قصد دارید از خواب بیدار شوید، مغز مجدداً کنترل عضلات را به دست میگیرد. اما گاهی اوقات قبل از اینکه مغز کنترل عضلات اسکلتی را بدست گیرد و عضلات از حالت فلج بودن خارج گردند، شما هشیاری خود را باز می یابید. که نتیجه ی آن احساس هراس آور فلج بودن بدنتان خواهد بود. نقطه ی مقابل این عارضه زمانی است که برخی افراد هنگام رویا دیدن دستها و پاهای خود را تکان میدهند و یا در موارد شدید تر دچار خوابگردی میشوند.

چه چیزهایی احتمال تکرار فلج خواب را افزایش میدهند؟

۱-کسانی که بطور طاق باز و رو به پشت میخوابند بیشتر به فلج خواب دچار میشوند.
۲-برنامه ی خواب نامنظم و محرومیت از خواب.
۳-افزایش استرس و اضطراب.
۴-تغییرات ناگهانی در سبک و یا محیط زندگی.
۵-مصرف قرصهای خواب آور و آنتی هیستامینها.

چگونه هنگام تجربه فلج بدن خود را از این وضعیت هراس آور خلاصی بخشیم؟

۱-سعی کنید انگشتان دست و یا پای خود را تکان دهید.۲-چشمان خود را به شدت تکان دهید، به دنبای آن پلکها و سر خود را.
۳-سعی کنید وضعیت خروج از بدن را در خودتان القا کنید.

درمان فلج خواب

فلج خواب یک اختلال خواب بی خطر است. تنها با رعایت اصول بهداشت خواب، خودداری از طاق باز خوابیدن و کاهش استرسها و هراسها میتوان تکرار آن را به حداقل رساند. افرادی که هفته ای یکبار به فلج خواب دچار میشوند لازم است تحت درمان دارویی (مصرف ضد افسردگی ها) قرار گیرند.

اگر مایلید بیشتر در مورد مراحل خواب انسان بدانید، پس بخوانید:

الگوی خواب با مجموعه از فرکانس های مغزی قابل نمایش است این فرکانس ها همانطور که می دانیم بر حسب سیکل بر ثانیه یا همان هرتز است.
امواج مغزی در حالت خواب یا بیداری دارای فرکانس های متتعدی است.امواج مغزی در حالت بیداری بین ۱۲ تا ۲۲ هرتز می باشد.
یک خواب طبیعی دارای مراحلی به شکل زیر است که این مراحل هر وقت ما می خوابیم تکرار می شود.
۱- مرحله خواب وبیداری که در آن امواج آلفا به چشم می خورد و این دوره دارای امواج مغزی با فرکانس ۸ تا ۱۳ می باشد. از این مرحله می توان به عنوان ریلکسیشن و … استفاده کرد.
۲- مرحله خواب نیمه عمیق: در این مرحله از خواب کم کم احساس خواب بودن را دارا هستیم و این خواب نیمه عمیق دارای فرکانسی بین ۴ تا ۸ سیکل بر ثانیه است.(تتا)
۳-مرحله خواب عمیق که در آن فرکانس بین ۱ تا ۴ سیکل یا پایینتر است.(دلتا)
۴- مرحله rem ( یا حرکت سریع چشمی ) که بعد از خواب عمیق است و از دلتا بر آلفا دایم در حال چرخش است .