ماجرای «پلوتو» بیخانمان
دوم شهریور ۱۳۸۵، قطعنامه ۵ و ۶ اتحادیه بینالمللی نجوم به تصویب اکثریت جمع دانشمندان و پژوهشگران حوزه اخترفیزیک و کیهانشناسی رسید؛ قطعنامهای که بقای سیاره پلوتو (پلوتون) را در فهرست سیارههای منظومه شمسی به خطر میانداخت. در بحبوحه کشف سرزمینهای نو در نقاط دور منظومه شمسی و همزمان با آغاز شیب تند کشف سیارههای فراخورشیدی که به دور ستارههای دیگر میگردند، قرار بر این شد که تعریفی تازه از واژه «سیاره» ارائه شود. در نهایت هم بر سر تعریفی اجماع شد که پلوتو دیگر در آن تعریف نمیگنجید و رسما نام پلوتو در فهرست اخراجیهای منظومه قرار گرفت و از ۲۲ شهریور ۱۳۸۵، عنوان «کوتوله» در کنار نامش جاخوش کرد.
در تعریف جدید، سیاره به اجسامی اطلاق میشود که آنقدر جرم داشته باشند تا شکل کروی بگیرند و بتوانند از پس تمیز کردن حوالی مدار خود بربیایند و به دور خورشید بگردند. پلوتو در مداری به گرد منظومه شمسی میگردد که به مدار کوییپر مشهور است و این مدار سر منشا بسیاری از دنبالهدارهای کوتاهدوره است، پس پلوتو از پس تمیز کردن مدارش برنیامده و سرنوشتاش چیزی اخراج نبود! هشت سال بعد، در آخرین روز شهریور امسال، مرکز اخترفیزیک هاروارد- اسمیتسونین، مناظرهای بین مدافعان و مخالفان تعریف جدید سیاره به راه انداخت و در انتهای جلسه از عموم مخاطبان خواست که باری دیگر به تعریف سیاره و حضور پلوتو رای دهند؛ این اقدام نامتعارف با استقبال مردم از تعریفی متفاوت یعنی «کوچکترین توده ماده کرویشکلی که در نزدیکی ستارهها و بقایای ستارهای شکل گرفته است» همراه شد و به این ترتیب مخاطبان جواب «آری» به باقی ماندن سیاره پلوتو در منظومه دادند. جوابی که خیلی زود در رسانههای غیرتخصصی بازتاب پیدا کرد و نوشتند که پلوتو باید دوباره سیاره به حساب آید! که البته در واقع اینطور نیست چراکه علم، تمرین دموکراسی نمیکند و راهو رسم خود را دارد.پرسش اینجاست که چرا یکی از معتبرترین نهادهای علمی-نجومی جهان تن به چنین مناظره و رای گیریای میدهد؟ به نظرم، پاسخ را باید در جای دیگری دنبال کرد. ناسا که مدعی است به بسیاری از نقاط منظومه، دستساختههای خود را برای نخستین بار فرستاده، دو ماه پیش از تغییر تعریف سیاره و جاگیری نام پلوتو در فهرست سیارههای کوتوله منظومه، فضاپیمای افقهای نو (نیو هرایزن) خود را راهی پلوتو کرد. ماموریتی که در بازه طراحی تا انجام ماموریتهای اولیه پس از رسیدن به پلوتو (۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶) حدود ۶۵۰ میلیون دلار هزینه برای این سازمان داشته است. در چنین حالتی آن هم درست ۱۰ ماه پیش از رسیدن افقهای نو به مدار پلوتو، دور از انتظار نبود که بار دیگر ماجرای اخراج پلوتو از فهرست سیارهها داغ شود! آیا این بار به مدد فشار افکار عمومی اتحادیه بینالمللی نجوم به فکر تغییر دوباره تعریف سیاره میافتد؟ باید تا مجمع عمومی بعدی اتحادیه بینالمللی نجوم که سال آینده درهاوایی آمریکا برگزار میشود، منتظر ماند و دید که آیا این تلاشهای موثر واقع میشود یا که خیر!