تمدن جیرفت نام یافته‌های باستانشناسی تازه‌ای‌ است که در استان کرمان در نزدیکی شهر جیرفت و هلیل‌رود به دست تیم‌های چند ملیتی باستانشناس در دست بررسی و پژوهش است. یافتن چنین نقطه‌ای، افقی تازه در یافته‌ها و نگره‌های باستان‌شناسان دربارهٔ تمدن خاورمیانهگشوده است.این تمدن مربوط به هزارهٔ پنجم پیش از میلاد است و این مردم، در دشت خوش آب و هوا و حاصلخیز هلیل رود سکنا داشته‌اند. تا مدت‌ها چنین تصور می‌شد که کهن‌ترین تمدن جهان در سومر عراق پای گرفته است؛ اما کشف یک زیگورات عظیم با قدمت بیش از ۵۰۰۰ سال، آثار سنگی بسیار و همچنین کتیبه‌‌های آجری به خطی ناشناخته از منطقهٔ جیرفت ایران باعث شد باستان‌شناسان دربارهٔ دانسته‌ها و ادعاهای پیشین خود تجدید نظر کنند.

قدیمی ترین تمدن شناخته شده جهان تمدن جیرفت است،  که فعلاً شامل شهرها و مناطق باستانی استان های کرمان و سیستان است،  امید است جوانان باهوش هر استان،  نسبت به کشف بخشی از این تمدن اقدام کنند.  در داستان های باستانی سومری از کشوری به ‌نام اربَتّە (اربت) سخن رفته،  که نسبت به میان‌ رودان در مشرق‌ زمین واقع شده بود.  گفته شده ارَتّە کشور پهناوری بود،  و نخستین پادشاهی جهان را داشت،  و سرزمینها و اقوام منطقه را زیر نفوذ فرهنگی خود اداره می کرد،  عدالت را در جهان بر قرار،  و مردم را با قانون آشنا کرده،  و به آنها یاد داده برادرانه در کنار  یکدیگر زندگی کنند،  و به دینها و عقاید یکدیگر احترام بگذارند،  و از تعدی بهم خودداری کنند.  اهل تاریخ از این تمدن بی ‌خبر بودند،  تا آنکه در سال ۱۳۷۹ نشانه های یک تمدن بزرگ و کهن یافت شد.  تمدنی در مرکز جنوب شرقی ایران‌،  که کلیت نظریۀ پیدایش تمدن های جهانی را زیر و رو کرد،  زیرا معلوم گردید که اینجا زادگاه و گهواره تمدن است.

images

 مردم تمدن جیرفت به پارسی حرف می زدند،  از نام اسامی شهر ها و روستا های تاریخی منطقه پیداست.  برای وزنها از چارک و سیر و من استفاده می کردند،  به مرکبات اورنگ  و نارنگ بادرنگ و… می گفتند که بعدآ  به شوش رفت و با ترکیب آرامی و غیره، بجای گ، ج گرفت،  و مثلاً اورنگ شد اورنج،  و به زبان های اروپایی رفت،  و سپس در زمان ورود پرتقالیها به جنوب ایران،  نام پرتقال گرفت. از افعال مانند سی یعنی دیدن و می مال من،  و کلاً همین زبان پارسی حرف می زدند،  ریاضیات و عدد پی را شناخته بودند،  و عدد ۱۲ را با اهمیت نجومی آن شناخته بودند،  و نشانه هایی از آنرا در ظروف بکار برده اند.  حدود۴۵۰۰ سال پیش،  بعد از سیل بزرگ و خراب شدن شهر جیرفت،  مردم بسیاری به شمال خوزستان و شهر شوش مهاجرت کردند،  زیرا آنجا از نظر آب و هوایی و کار کشاورزی و تولیدی،  مانند جیرفت بود،  که متعاقباً رونق بیشتری به ایلام بردند،  و همچنین در ادامه مهاجرت،  تمدن خودشان را به اروپا بردند،  و بسیاری از آثار زبانی و عبادتی را از خود در اروپا بیادگار گذاشتند.  البته تمدن جیرفت تنها در استان های کرمان و سیستان و بلوچستان کنونی ایران نبود،  بلکه در تمام ایران مرکزی و اطراف کویرها پراکنده بود،  اما کاوش نشده است،  زیرا اکثر این تمدن در زیر لایه های باستانی شهر ها قرار گرفته است.

7cpij0274ll8hkb7ktw5

نمونه هائی از خط بروی گل رس در هلیل رود پیدا شده،  که به خطی هندسی روی آن مطالبی نوشته شده،  و هنوز رمز گشایی نشده است،  ولی در کل روایت‌گر آنست که این مردم مخترع خط و زبان بوده اند،  نه سومریان،  به گفته کارشناسان این خط قرنها قدیمیتر از خط میخی است.  این خط یک خط سمبلیک (symbolic) نیست،  بلکه خطی یا (linear) است،  شامل خطوط مختلف که کنار یکدیگر قرار می گیرند.  لازم به ذکر است که تاکنون خط میخی به عنوان اولین و قدیمیترین نوع خط نوشتاری بحساب می آمده و زادگاه آن بین النهرین بوده است.

Lohe1

 در سال ۲۰۰۱ پس از سیل عظیم در بستر هلیل‌رود،  هزاران قطعه ظروف سنگی تراشیده شده با نقوش پیچیده و با موضوعات مشخص،  شامل انواع مختلف گیاهان، درختان (بخصوص خرما)، حیوانات مانند بز، گاو نر، مار، پلنگ، عقرب، حیوانات ترکیبی و جنگل ‌های خیالی، اشکال اسطوره‌ ای و معماری، که تا آن زمان زیر خروارها خاک مدفون مانده بود،  نمایان شد.  روز بعد تعداد زیادی از افراد در جست و جوی گنج و آثار چند هزار ساله،  به حاشیه هلیل رود هجوم آوردند.  آنها منطقه را به قطعات شش متر مربعی تقسیم کردند،  تا هر کس بتواند سهمی از این گنجینه ببرد.  کار این مردم روستایی تا مدتی به دلیل ناشناخته بودن منطقه تداوم یافت،  و آثار تاریخی مهمی از دست رفت.  اما در اواخر همان سال بود که با پیگیری رسانه ها و علاقمندان به میراث فرهنگی کشور،  هیات هایی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای شناسایی بیشتر به منطقه فرستاده شدند،  که حاصل آن ثبت بیش از ۸۰ محوطه باستانی و آغاز کاوش های باستان شناسی در این منطقه بود.  گرچه کاوش های این گروه به کشف تندیسها و ظروف منحصر به فردی،  مانند آنچه توسط افراد محلی خارج شده بود پایان نیافت،  ولی این گروه توانست ساختاری قدیمی در این سایت پیدا کند،  که جزو زیگوراتها دسته بندی شد.  همچنین در این کاوش، شش گور، یک مرکز صنعتی و تعداد زیادی اشیای دیگر یافته شد،  که در میان آنها ۲۵ مهر وجود داشت.  مهمتر از همه یک لوح گلی که نخستین سند خدشه ناپذیر از خط و نوشتار به حساب می آید یافته شد.

2

اشیاء به دست آمده از این تپه باستانی تا به امروز بیشتر ظروف سفالی و سنگی، قطعات سنگ صابون و گاه وسایل مفرغی را شامل می‌شود. اهم صنعت منطقه همان کنده‌کاری روی سنگ صابونی است که دارای ظرافت خاص است و موارد کاربردی و زیبایی شناختی را در بر می‌گیرد. در روی این قطعات تصاویری از قبیل انسان، بز و گوسفند، نخل، مار و عقرب وجود دارد که البته تصاویر مار و عقرب معمول تر است. نکته دیگری که قطعات سنگ صابونی این منطقه را از سایر مناطق و تمدنهای دیگر جدا می‌کند چشم درخشان و مرصع کاری روی قطعات است که در برخی از طرح ها دیده می‌شود. در دور تا دور ظروف حیوانات در هم تنیده حک شده است که برای کنار هم قرار دادن آنها نیاز به محاسبات پیچیده بوده است. به نظر باستان شناسان یافته های جیرفت همهٔ قضاوت‌های باستان شناسی گذشته را تحت تأثیر قرار داده است که آیا تمدن جیرفت همان تمدناراتا است؟ بسیاری از آثار غارت شده تمدن جیرفت بویژه سنگ نگاره های صابونی منحصر به‌فرد است.

64140511379925007731

بیش از ۲۵۰ مهر کشف شده در شهر جیرفت، ارتباط تجاری این منطقه را در ۵ تا ۶ هزار سال پیش،  با کل قاره کهن را می رساند،  و نشان می دهد جیرفت چهار‌ راه تجاری اقتصادی در هزاره سوم پیش از میلاد بوده ‌است.   نقوش مختلف و حک امضا تجاری روی مهر های اطلاعات مهمی درباره نحوه زندگی افراد و ارتباط‌ های تجاری و اقتصادی است.  همچنین نشان می‌ دهد که تاجران با چه مناطقی تبادل کالا داشته‌ اند.  مهر های هر فرهنگ و منطقه سبک خاصی دارد،  با توجه به وجود مهر های مختلف کشور‌ های گوناگون در این مجموعه،  می‌ توان گفت که جیرفت یک شاهر‌اه بزرگ تجاری در این دوره بوده ‌است.

98197438499580100128

زیگورات پیدا شده در کناره هلیل رود  کنار صندال،  در پایه ۴۰۰ متر در ۴۰۰ متر،  و مربوط به میانه هزاره چهارم پیش از میلاد می باشد.  تحقیقاتی که در زمستان ۲۰۰۵ با کمک دستگاه های الکتریکی (مقاومت کهربائی) در تپه باستانی کنار صندال انجام شده،  نتیجه مقاومت زمین نشان میدهد، که در عمق ۱۲ متری زیر تپه ها،  آثار و لایه هائی به مراتب قدیمیتر از لایه های فوقانی است،  وجود دارند.  قدیمی ترین زیگورات که تاکنون در بین النهرین یافت شده،  مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد،  در اوروک (اور) در پایه ۱۲۰متر در ۱۲۰ می باشد.  توجه نمایید حتی زیگورات جیرفت مانند بسیاری از دست آورد های جیرفت،  به اور میان رودان منتقل شده،  اما کوچکتر و کم اهمیت تر،  چرا و چگونه؟.

حدود ۱۲۰ سال پیش که برای اولین بار تمدن بین النهرین کشف گردید،  دانشمندان تاریخی فرنگ، شتابزده با خوشحالی اعلام کردند،  که تمدن جهان از اینجا آغاز شده است.  سپس موهنجدارو در ۳۰۰۰ کیلومتری آنجا کشف شد،  و کمی آنها را سرگردان و سردرگم کرد.  ولی از وقتی که تمدن جیرفت در مسیر هلیل رود پدیدار شد،  اهل فن متوجه شدند که این تمدن کهن ترین تمدن جهان است.  تاکنون بسیار بسیار اندک از جیرفت باستانی یا ارب ت Arabta کاوش شده است،  ولی در همین مقدار ناچیز آثار حیرت انگیز فراوانی بدست آمده است،  مانند نقش بزرگترین کاخ تاریخ باستان جهان با قدمت ۴۳۰۰ ساله،  با چندین طبقه و زیر بنایی زیرین ۹۰ هزار متر مربع،  و بیش از ۴ میلیون خشت،  و نقش های معماری با هنر های ستودنی فراوان.  

یکی از عوامل غنای تمدن آرتا ناشی از ویژگی منحصربه‏فرد جغرافیایی و زیست محیطی سرزمین آن‏ است.محوطه‏ های تاریخی کشف‏شده در امتداد حوزه هلیل‏رود به طول ۴۰۰ کیلومتر که از هزاره‏ سوم پیش از میلاد آثار ارزشمندی را در خود جای داده است،گنجینه‏ هایی از ظروف و اشیایی است که‏ با ذهن پویا و خلاق هنرمندانی بزرگ سعی در نشان دادن طبیعی اطراف خود بدون هیچ‏گونه تقلید و تأثیر از تمدن‏های دیگر داشته‏ اند. نقوش زیبا و منحصربه‏ فرد اساطیر و مذهبی که شاید به جرأت بتوان گفت در هیچ تمدن دیگری‏ یافت نشده و بیانگر دیدگاه انسانی است که به خلقت خویش و حیات پس از مرگ می ‏اندیشیده و نوعی درگیری ذهنی با جهان مابعد الطبیعه داشته است.همچنین وجود بنای عظیم زیگورات مانند و پیدا شدن ظروف سنگی این تمدن در بین النهرین بیانگر این مطلب است که آرتا یکی از تمدن‏هایی‏ است که در ۵۰۰ سال پیش اشیای ساخته ‏شده خود را صادر می‏کرده است.همه موارد ذکرشده نشان‏ از پادشاهی مقتدر و عظیم آرته در دنیای باستان دارد و انقلابی عظیم در دنیای باستان‏شناسی است و ایران به عنوان خاستگاه نخستین تمدن بشری حرف‏های زیادی برای گفتن دارد.


36109271654110861852