کولی های ایران به دلیل خوش نشینی و کوچ پیوسته و از دیگر سو به دلیل نداشتن پیوند و وابستگی های مذهبی و عدم پایبندی به بسیاری از ملاحضات عرفی، به طور گسسته تری به کار خود ادامه دادند و به دلیل حرفه ی خنیاگری(خوانندگی و نوازندگی) کمتر در معرض تهدیدهای یاد شده قرار گرفتند. رفته رفته با کنار گیری اغلب هنرمندان ایرانی و گرمتر شدن بازار کار این گروه از مجریان، بسیاری از آنان در حرفه های یاد شده مهارتی افزونتر از گذشته کسب کرده و از این راه به تداوم هنر رقص، نمایش و موسیقی کمک شایانی نمدند.

کولی ها به خاطر وضعیت معیشتی و کوچ پیوسته با فرهنگ های مختلف اقوام در نواحی ایران در اتباط بوده اند. اگر چه آنان به جهت اعتقادات قومی باطناً کمتر تحت تاثیر این فرهنگ ها قرار گرفتند، ولی در فراگیری و انتقال آنها جد و جهد وافری به خرج دادند. این کوشش با نیازها و ضرورت های معیشتی آنان مرتبط بود. چه آنها طی چندین سده معرکه گردان اصلی بیشتر جشن ها و شادمانی های مردم بوده و همواره به عنوان مطرب، رقاص، آوازه خوان و بازیگر ئر بسیاری از مجالس عروسی و ختنه سوران و دیگر همایش های سرور آمیز اقوام مختلف حضور یافته، به تعمیق هنرهای ملی و بومی می پرداختند. از همین راه آنها با آیین ها، نمایش ها و موسیقی نواحی و اقوام مختلف آشنا شده و آموختن برخی ظرافت های هنر بومی بر اندوخته های قبلی خویش افزودند. تجارب و استعداد قومی آنان سبب شد، تا بسیاری از ویژگی ها و تکنیک ها و همچنین موارد موضوعی هنر اقوام را به سایر نواحی انتقال دهند.

کولی ها

در مواردی اشتراک در قطعات موسیقی بومی برخی از نواحی ایران مرهون همین تحرکات است. نمونه های پر تعدای در دست است که مشابهت تقریبی تعدادی از نغمات را چه از نظر نام و چه از نظر ریتم و ساختار کلی ملودی در مناطق مختلف کشور مورد تأیید قرار می دهد. قطعاتی از موسیقی مراسمی مانند یک کوبه، دو کوبه، سه کوبه و … در کردستان با نام و ساختار تقریبا مشابه، همچون یک قرصه، دو قرصه، سه قرصه، در خراسان و یک چوبه و دو چوبه و سه چوبه و… در مازندران که به احتمال دارای منشأ واحد قومی هستند، نمونه ی مشخصی از این نقل و انتقال است. در زمینه ی بازی ها، نمایش های بومی نیز شواهد چندی در دست است که اینان هم به حفظ و هم به انتقال بسیاری از نمایش ها از منطقه ای به منطقه ای دیگر نقش غیر قابل انکاری داشته اند. گسترش نمایش گهواره بازی مناطق شمال و شمال شرق خراسان به البرز و آسیای میانه قطعا توسط مطربان و بازیگران کولی صورت پذیرفت و همین نمایش بعدها در میان ترکمنان نیز رواج گسترده ای یافت و مورد استفاده ی آنان در مراسم سرور آمیز قرار گرفت.