اچ آی وی (HIV) اهلی می شود؟
در لغتنامه دهخدا «اهلی» این طور معنا شده: «رام شده، مأنوس، مستأنس، آموخته، هر دابه که به آدمیان الفت گیرد، مقابل وحشی.»
با این وصف، اچآیوی را دیگر باید ویروسی اهلی خواند. آنطور که محققان میگویند، اچآیوی در روند تکاملیاش متحول شده و حالا مثل گذشتهها نه مرگبار است نه مسری. محققان دانشگاه آکسفورد میگویند این ویروس درحال تطبیق دادن خود با دستگاه ایمنی است. این یعنی اگر در گذشته از آلودگی به اچآیوی تا مرگ حداکثر ۱۰ سال فاصله بود، حالا شاید ۱۲-۱۳ سالی طول بکشد تا ویروس سیستم ایمنی مبتلا را از کار بیندازد و روانه دیار باقیاش کند و میشود تصور کرد به مرور زمان این دوره طولانیتر و طولانی شود و مثلا روزی برسد که مبتلایان ۵۰-۶۰ سال بعد از آلوده شدن به اچآیوی، نشانههای ایدز را بروز دهند؛ بعد از مرگ طبیعی.
بعضی ویروس شناسان خوش بین، میگویند اچآیوی در ادامه جهشهای ژنتیکی اش نهایتا ممکن است بی خطر شود. شاید شبیه خود آدمیزاد. که هر چه در جوانی پر شر و شور، در سالمندیاش آردها را بیخته و الک را آویخته.
اچآیوی هم جوانی اش را گذرانده. همین حالا حدود ۳۵ میلیون نفر در جهان آلوده به اچآیوی هستند و همه پیشرفتها در داروهای ضد اچآیوی هم فقط طول عمر مبتلایان را دراز کرده، اما خبری از درمان قطعی نیست. چرا؟ چون اچآیوی به سرعت و با کمترین تلاش، جهش میکند. سیستم ایمنی بدن ما نمی تواند چنین ویروس ۷۰ رنگی را تشخیص بدهد و برعلیه او پادتن بسازد؛ در نتیجه جنگ مغلوبه میشود. اما حالا معلوم شده همین انعطافپذیری فوقالعاده، باعث ایجاد تغییرات مثبت در اچآیوی شده.
درواقع، یکجور «انتخاب طبیعی» زیر چشم ما اتفاق افتاده. ویروسهایی که جهش یافتهاند و همزیستی مسالمتآمیز با میزبانشان را پیشه کردهاند، بیشتر زنده ماندهاند و ویروسهای وحشی که میزبانشان را از پا درآوردهاند، خودشان هم راهی گورستان شدهاند. البته نقش داروها را هم نباید نادیده گرفت. داروهایی که در درجه اول خطرناک ترین نمونههای ویروس را هدف میگیرند و این باعث میشود ویروسهای ملایم تر جان به در برند و تکثیر شوند.
محققان میگویند مهم ترین جهش ژنتیکی که ویروس را اهلی کرده، کاهش توانایی تکثیر آن است؛ تغییری که هم ویروس را کمتر مسری میکند و هم باعث میشود مدت بیشتری طول بکشد تا علائم ابتلا به ایدز و روند غیر قابل بازگشت آن آغاز شود.
جالب است که این تغییرات در ویروس، دقیقا در جاهایی شروع شده که شیوع اچآیوی بیشتر بوده. مثلا محققان میگویند توانایی تکثیر در ویروسهای اچآیوی بوتسوانا، جایی که بیشترین شیوع ایدز را در دنیا دارد، ۱۰ درصد کمتر از آفریقای جنوبی، رتبه دوم ابتلا به ایدز در دنیاست.
میشود گفت ما در حال حاضر، بیش از همیشه اچآیوی را شناختهایم و به تناسب این شناخت، اچآیوی هم بیشتر با ما مدارا میکند.
همان طور که در بخش تازههای این شماره خواندید محققان اعلام کردند توانستهاند رد ایدز را تا دهه ۱۹۲۰ میلادی در شهر کینشازا، در جمهوری دموکراتیک کنگو بزنند. آن دوره، افزایش تعداد کارگران مرد در شهر کینشازا باعث شده بود تعادل بین تعداد زنان و مردان به هم بخورد که در نهایت، زمینهساز شکل گرفتن تجارت جنسی شد. دو جنبه زیربنایی در این وضعیت تاثیر داشت، یکی تلاش برای درمان افراد مبتلا به بیماریهای عفونی با تزریق با سرنگهای غیراستریل و دومی، خطوط راه آهن. در اواخر دهه ۱۹۴۰ میلادی حدود یک میلیون نفر از خط آهن کینشازا استفاده کرده و به سراسر آفریقا سفر میکردند. دوره رونق کینشازا تنها چند دهه ادامه داشت، ولی زمانی که به پایان رسید، اچآیوی راه خود را به جهان باز کرده بود…
ایدز اما هنوز برای ما ایرانیها کابوس است. در اغلب نقاط دنیا، شیوع ایدز رو به کاهش است و در ایران، هر چند با آماری بسیار کمتر از سایر کشورها، اما این منحنی همچنان صعودی است. الگوی سرایت اچآیوی در ایران هم عوض شده: طبق آمارهای رسمی، ۳۸.۹ درصد موارد ابتلا به ایدز در سال ۹۲ از طریق روابط جنسی پرخطر و محافظت نشده بوده، درحالیکه حدود ۲۰ سال قبل، انتقال اچآی وی از طریق تماس جنسی زیر ۲۰درصد بود.
به گفته رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت تا پایان تابستان سال ۱۳۹۳ حدود ۲۸ هزار و ۶۰۰ مورد ابتلا به ایدز در ایران ثبت و گزارش شده. فراموش نکنید اینها اغلب، مبتلایان به ایدز هستند، یعنی کسانی که بیماری را در مرحله آخر نشان دادهاند، نه آلوده شدهها به ویرس اچآیوی. تخمین وزارت بهداشت این است که تقریبا ۴۰ هزار نفر از مبتلایان در ایران هنوز از این بیماری اطلاعی ندارند و تا سه سال آینده این رقم به ۱۲۰ هزار مورد ابتلا خواهد رسید. یک سوم موارد ثبت شده به این بیماری در سال ۹۲، زنان بوده اند. زنانی که اگر باردار شوند، نوزادان مبتلا به ایدز به دنیا خواهند آورد.
و همه اینها یعنی ایران از نظر بسیاری از شاخصهای سلامت در منطقه وضعیت خوبی دارد، اما از نظر ابتلا به ایدز اوضاع خوب نیست.
چند ماه قبل، در کنگره جهانی ایدز که در استرالیا برگزار شد، در مسیر مبارزه با ایدز سه هدف تا سال ۲۰۲۰ تعیین شد: ۹۰ درصد کسانی که اچآیوی وارد بدنشان شده از این موضوع مطلع باشند؛ ۹۰ درصد کسانی که وجود اچآیوی در بدنشان مشخص شده تحت درمان مستمر ضد ویروس باشند؛ ۹۰ درصد کسانی که تحت درمان ضد ویروس هستند، ویروس در آنها مهار شده باشد. اگر این اهداف محقق شود، تا ۲۰۳۰ اپیدمی ایدز ریشهکن میشود.
ما احتمالا باید چشم امید به خیلی چیزها داشته باشیم که کمک کنند به این اهداف دست پیدا کنیم.