در ۲۹ ژانویه ۱۹۴۲ در تهران میان اتحاد شوروى، انگلستان و ایران پیمان اتحاد امضاء شد: اتحاد شوروى و بریتانیا متعهد شدند «تمامیت ارضى، حاکمیت و استقلال ملى ایران را محترم شمردند»، و حتى «در برابر هرگونه حمله‏اى که از سوى آلمانها و یا هر دولت دیگر به ایران مى‏شود، از این کشور دفاع کنند». براى این منظور دو دولت حق نگاهداشتن نیروهاى زمینى، دریائى و هوائى را در خاک ایران تا ۶ ماه پس از پایان جنگ به دست آوردند. ایران هم بنوبه خود متعهد شد، حق بهره‏بردارى از وسائل و تأسیسات ارتباطى و مواصلاتى ازجمله راه‏آهن، راههاى شوسه، رودخانه‏ها، فرودگاهها، بندرها و نظارت بر این تأسیسات را به متفقین واگذارد.

اتحاد شوروی بعد از جنگ جهانی دوم

اتحاد شوروی بعد از جنگ جهانی دوم

ورود ارتش شوروى به ایران و انعقاد پیمان اتحاد داراى اهمیت فراوانى براى ایران و پیشرفت روند پیروزمندانه جنگ علیه آلمان فاشیست بود. ایران از بند خطر بردگى کامل آلمان هیتلرى و همچنین تبدیل شدن سرزمینش به صحنه عملیات جنگى که بیگمان ویرانى، تلفات و ضایعات فراوانى را به بار مى‏آورد، رها شد. بر مبناى پیمان ۱۹۴۲، حمل‏ونقل تدارکات و مواد جنگى متفقین به مقصد شوروى از راه ایران سازمان داده شد. در ۹ سپتامبر ۱۹۴۳ ایران رسما به آلمان اعلان جنگ داد.
اهمیت کمک ایران به پیشرفت روند جنگ ضمن «اعلامیه سه دولت بزرگ درباره ایران» که ضمن اول دسامبر ۱۹۴۳ در کنفرانس رهبران سه کشور متفق در تهران صادر شد، تأئید گردید. دولت‏هاى اتحاد شوروى، ایالات متحده امریکا و بریتانیا همچنین ضمن اعلامیه‏اى استقلال کامل، حاکمیت و تمامیت ارضى ایران را اعلام داشتند و موافقت کردند به این کشور کمک اقتصادى کنند.
باوجوداینکه اصلا بار سنگین جنگ بر دوش شوروى بود، این دولت در سالهاى جنگ کمکهاى چشم‏گیرى به ایران کرد. شوروى ضمن این سالها، مقدارى کالاى صنعتى و خواربار به ایران فرستاد. به سال ۱۹۴۳، هنگامیکه قحطى تهران را تهدید مى‏کرد، شوروى مقدار ۲۵ هزار تن گندم به ایران فرستاد. اتحاد شوروى به ایران در مبارزه با آفت ملخ و بیماریهاى واگیردار کمک کرد. در تهران و شهرهاى دیگر، بیمارستان شوروى و خانه فرهنگ ایران و شوروى که به انجام سخن‏رانیهائى در میان توده‏ها و کارهاى فرهنگى دیگر مى‏پرداخت، فراوان فعالیت مى‏کردند.
محافل ارتجاعى بریتانیا و امریکا در ایران هنگام جنگ کوشش داشتند از وضع جنگ و بیرون راندن آلمانها از ایران بهره ببرند و مواضع خود را در این کشور استوارتر کنند و هرچه بیشتر دولت ایران را زیر فرمانبردارى انحصارهاى انگلیسى و امریکائى در- آورند.