احتمالا این‌روزها در سایت‌های اینترنتی یا در فیسبوک و شبکه‌های اجتماعی متنی در باره‌ی بستنی را دریافت کرده‌اید و اگر نه حتما دوست خیرخواهی با ایمیل برای تان فرستاده است. به هر روی یک‌بار دیگر متن را در اینجا بخوانید تا در موردش صحبت کنیم:

«تا به حال به این اندیشیده اید که چرا هرگز در هیچ گزارش یا رسانه خارجی در مورد اینکه بستنی، این لیسیدنی پرطرفدار، در کجا و توسط چه کسی ساخته شد هیچ حرفی به میان نیامده؟! جواب این سوال در کتاب «مردم دوران مشروطه» در قفسه‌های خاک گرفته کتابخانه ملی موجود است که نیز افتخار دیگری است برای ما ایرانیان.
داستان از اینجا شروع میشه که فردی به نام کریم باستانی ملقب به کریم یخ فروش پسر جوانی از شهر ری در بازار آن زمان (خیابان جمهوری امروز) بساط یخ فروشی داشت. یکی از مشتریان غالبا دائمی کریم کارمندان سفارت انگلستان در همان حوالی بودند. این مواجهه هر روزه کارمندان با کریم رابطه صمیمانه را بین آنها پدید آورد. کارمندان برای کریم که انگلیسی بلد نبود نام کریم یخی یا همان به گفته خودشان آیس کریم را برگزیدند. در اواسط درگیری‌های دوران مشروطیت کریم برای جلب بیشتر مشتری اقدام به پخش یخ در بهشت مبادرت ورزید. و در همین دوران و برای اولین بار با مخلوط کردن شیر و یخ و زرده تخمه مرغ و گلاب و شیره ملایر اولین بستنی تاریخ بشریت را ساخت. که مورد استقبال اهالی بازار و همسر سفیر انگلیس قرار گرفت مغازه‌ای در همان حوالی توسط سفیر انگلیس به کریم اهدا شد که بر سر در آن به زبان انگلیسی اسم فامیل کریم (باستانی) bastani نوشته شده بود که ایرانی ها به اشتباه بستنی می‌خواندند. در زمان افتتاح فروشگاه سفیر انگلیس با گفتن:
we name it after you
اسم محصول را به احترام کریم آیس کریم گذارد.
میرزا حسن‌خان مستوفی , مستوفی‌الممالک دوران مشروطیت، در کتاب خاطراتش مینویسد این پدرسگ (کریم باستانی) لیسیدنیی ساخته است از سردابهای یزد سردتر، از لب یار شیرین تر، از پنبه خراسان نرمتر. سالها بعد کریم با یکی کارمندان سفارت انگلیس به نام الیزابت بسکین رابینز ازدواج کرده و به انگستان و بعد از آن به امریکا مهاجرت میکند.»

متن بالا که معلوم است توسط نویسنده‌ی خوش‌ذوقی نوشته شده است می‌توانست طنز شیرین خوبی باشد برای دمی خندیدن اما همین متن که به ساده‌گی طنز بودن آن هویدا ست، شده است مایه فخر و مباهات مردمی که برای رهایی از تحقیر این سال‌ها پی‌هویت خود در بستنی می‌گردند.
توضیح دادن در مورد این که چرا این متن طنز است کار سخیفی ست اما دانستن مطالبی درباره‌ی «بستنی» و «آیس کرم» خالی از لطف نیست.
متاسفانه در زبان فارسی هنوز منبعی وجود ندارد که در مورد ریشه‌ی واژه‌ها توضیح داده باشد اما خوشبختانه در زبان انگلیسی منابع معتبر زیادی وجود دارد برای همین کافی است «Ice Cream» را در وب‌گاهی مانند «Online Etymology dictionary» را جست‌وجو کنید تا بدانید واژه‌ی «آیس کرم» اولین بار در ۱۷۴۴ میلادی یا ۱۱۲۳ هجری خورشیدی به کار رفته است و قبل از آن هم در دهه‌ی هشتاد قرن شانزدهم با «آیسد کرم»(۱) در اینجا و خیلی جاهای دیگه هم می‌توانید در مورد تاریخچه‌ی بستنی مطالبی را بخوانید: History of Ice Cream

«۱۷۴۴, earlier iced cream (1680s), from ice (n.) + cream (n.).

بستنی «بستنی به احتمال زیاد نوع تحول یافته نوشیدنی های یخ زده است. در قرن چهارم قبل از میلاد، اسکندر به نوشیدنی‌های یخ زده یا به اصطلاح امروز تگری (تگرگی)، علاقه فراوانی داشته و در مدارک باستانی نیز دیده شده که در سال ۶۲ قبل از میلاد، نرون، امپراتور روم گروه‌هایی را به کوهستان‌های آپنین (Apennines) می‌فرستاد تا برایش یخ و برف بیاورند، سپس آن را با شربت، پوره میوه یا عسل مخلوط می‌کرده و می‌خورد.

هزاران سال است که آب یخ زده در آسیا به مصرف خوراکی می‌رسد. مصرف مواد لبنی یخ زده، اولین بار در ادبیات چین باستان دیده شده است که قدمت این منابع به قرن دوازدهم برمی‌گردد. بازرگانان و ماجراجویانی چون مارکوپولو، روش تهیه یخ را از خاور دور به اروپا بردند. در ۱۶۶۰، کافه پروکوپ توسط یک ایتالیایی به نام کولتلی در پاریس افتتاح شد که در آن انواع یخ (طعم‌دار) و خامه یخ زده یا همان بستنی، تولید و عرضه می‌شد. بعد از آن، دسرهای یخی راه خود را به آمریکا باز کردند و در سال ۱۷۰۰ میلادی، فرماندار مریلند، از میهمانان خود با بستنی پذیرایی کرد.
در سال ۱۸۴۳ میلادی، اولین فریزر دستی چرخشی توسط نانسی جانسون اختراع و ثبت شد. در فاصله سالهای ۱۸۴۸ و ۱۸۷۳ بستنی‌ساز چرخشی دیگر به ثبت رسید و در سال ۱۸۵۱ اولین واحد صنعتی تولید بستنی توسط جاکوب فیوزل در بالتیمور راه اندازی شد. یک سال قبل از پایان قرن، آگوست گالین دستگاه هموژنیزه کننده را اختراع کرد که به ایجاد بافت نرم و خاص بستنی بسیار کمک کرد. با به وجود آمدن دستگاه‌های سردکننده مکانیکی، اولین فریزر افقی یک پارچه توسط اچ.اچ میلر ساخته شد که با آن قطعات کوچک بستنی، جداگانه فریز می‌شدند، اما اولین بستنی قیفی توسط یک مهاجر ایتالیایی به نام ایتالو مارچیونی در نیویورک تهیه شد و او قالب مخصوص خود را در ۱۹۰۳ به ثبت رساند و یک سال بعد به طور اتفاقی در نمایشگاه جهانی سنت لوئیسمعرفی شد. در این نمایشگاه، یک تولیدکننده نان شیرین اهل سوریه به نام حموی تعدادی نان شیرین را به شکل مخروط لوله کرد تا همسایه بستنی فروشش بتواند برای توزیع بستنی از آن استفاده کند. این شکل عرضه بستنی تا امروز، یکی از محبوب ترین شیوه ها باقی مانده است. تولید انواع دیگر بستنی از نوع چوبی، بستنی با رویه میوه و شکلاتی از سال ۱۹۲۰ آغاز شده است که در آن زمان، پدیده ای نوظهور بود.
برگرفته شده از مقدّمهء جزوهء «مطالعات امکان سنجی مقدّماتی طرح تولید بستنی (چوبی، لیوانی، قیفی)»»

در مورد «تاریخچه بستنی در ایران» الان منبعی در اختیار ندارم اطلاعاتی هم که با جست‌وجوی اینترنتی به دست آوردم مغشوش بود و متاسفانه در حال حاضر امکان تحقیق در صحت و سقم اطلاعات به‌دست آمده ندارم، از شنیده‌ها یا خوانده‌های قبلی(۲) می‌دانم که ناصرالدین شاه در سفر فرانسه با بستنی آشنا می‌شود و بعدها در زمان مظفرالدین شاه بستنی در دربار تولید می‌شده است. اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۲۵۲ هجری خورشیدی بود یعنی ۱۸۳۱ میلادی به عبارت دیگر حدود دویست سال بعد از آن که بستنی در کافه‌های فرانسه سرو می‌شد و صد سال بعد از آن که بستنی در آمریکا به طور عمومی به فروش می‌رسید. ظاهرا بعد از انقلاب مشروطه و مرگ مظفرالدین شاه و بی‌کاری آشپزهای دربار آشپزهای بیکار شده به تولید بستنی برای اشراف می‌گردازند و کم‌کم بستنی در ایران عمومی می‌شود.

واژه‌ی «بستنی» هم که واژه‌ی قدیمی فارسی ست که به چیزهایی که قابل بستن بودند گفته می‌شده است.

من اینک به پیش توأم مستمند
بکش کشتنی بستنی را ببند. (فردوسی)

یا

هست مرا همچو نی وام کمر بستنی
هست تو را همچو نی وام شکر دادنی (مولوی)

این که کدام آدم خوش‌ذوقی اولین بار نام «بستنی» را به این «دسر سرد» داده است را نمی‌دانم اما به هر حال نام جاافتادنی و زیبایی است که فراگیر شده است و جاگیر.