در ادامه به معرفی باغ های شهر زیبای شیراز می پردازیم، چه آنهایی که از گزند زمانه دور ماند و هنوز آباد هستند، چه آنهایی که دست زمانه از رونق شان کاست و چه آنهایی که زیر گرد و خاک زمانه دفن شدند.

باغ ارم

باغ ارم

۱. باغ اتابک

باغ اتابک در زمان حکومت اتابکان فارس (اتابک ابوبکربن سعد) ساخته شده است و ظاهرا محل حکومت او نیز بوده است. مکان آن حوالی مسجد نو وسنگ سیاه سر دزک بوده است. امروزه اثری از آن نیست. اما مردم شیراز آن محل را محله سرباغ می نامند.

۲. باغ بهجت آباد

باغ بهجت آباد که به باغ صاحبدیوانی هم معروف بوده است بیرون شهر و نزدیک دروازه کازرون ساخته شده بود. (یقینا می دانید که دروازه کازرونی که اکنون به نوعی در مرکز شهر قرار دارد روزگاری از دروازه های ورودی شهر شیراز بوده است)

۳. باغ رشک بهشت

این باغ در سمت شمال غربی شیراز قرار داشت. فرصت الدوله در کتاب آثار عجم از آن چنین یاد می کند: «خاکش غیرت مشک عنبر است، آبش حسرت سلسال و کوثر. ایوانی مرغوب و منزلی مطلوب در آن ساخته شده.»

۴. باغ آقاباباخانی

در جنوب شیراز توسط آقاباباخان مازندرانی فراشباشی حسینقلی میرزا فرمانفرما ساخته شد. این باغ که در سده اوایل سده سیزدهم هجری ساخته شده از باغ های بزرگ و معروف بود. پس از مرگ او باغ را ظاهرا دشمان او ویران کردند اما بقایای سروهای آقاباباخانی معروف است تا چندی پیش برجای بود.

۵. باغ تخت قراچه

از کهن ترین باغ های برجا مانده شیراز است که پیش از دوره تموریان وجود داشته است. بنای آن را در زمان اتابک قراچه می دانند. این باغ در دامنه کوه باباکوهی بنا شده است و جهان گردانی که به شیراز سفر کرده اند از ان نام برده اند. در زمان آقا محمدخان قاجار قلعه ای در ان برپا شد و در زمان محمدشاه صفه های ان مرمت گردید. این باغ به صورت پلکانی و از مجموع چند صفه ساخته شده، ساختمان در بالاترین نقطه و استخر در پایین ترین سطح قرار دارد. حاج حسن فسایی، مولف فارسنامه ناصری، بنای این باغ را به سال ۴۸۰ و به اتابک قراچه نسبت می دهد. فرصت الدوله شیرازی با تاسف از ویرانی این باغ حکایت می کند: «قلم اینجا رسید و سر بشکست، خامه را گویا از این قصه غصه ای است که بی اختیار اشکش روان است و نامه را از این تحریر تشویری که چون طومار به خود پیچان ذکر معلومات این باغ و خرابیش این است که در جانب شمال شیراز و به مسافت کمتر از میلی … »

۶. باغ سالاری

که فرصت ادوله آن را باغ بیگلربیگی نامیده در جنوب شرقی شیراز قرار دارد. قسمت های زیادی از این باغ ویران شده و به تاسیسات دیگر تبدیل گردیده است. ساختمان این باغ یکی از آثار جالب و جاذب معماری دوره قاجار است.

۷. باغ صاحب اختیار

از باغ های دوره قاجار است که نزدیکی استانداری فارس و روبروی خیابان خیام و در خیابان زند واقع است و تاپیش از انقلاب، محل کنسولگری انگلستان بوده است. این باغ توسط حسین خان مقدم مراغه ای ملقب به نظام الدوله صاحب اختیار، زمانی که حاکم فارس بود ساخته شده است.

۸. باغ صفا

از باغ های قدیمی و نزدیک پلی به همین نام در کنار رودخانه خشک شیراز احداث شده بود. وسعت این باغ در زمان آبادانی تا نزدیک باغ ارم بوده است. امروز از عمارت آن و حوض های اطراف عمارت اثری باقی نیست و همه به مکان های مسکونی تبدیل شده است.

۹. باغ فتح آباد

از باغ هایی است که اوایل دوره قاجار در محله موردستان بنا گردید. سازنده آن محمدحسن خان فتح الملک نوری بود. قسمت های زیادی از مساحت باغ به خانه های نسکونی و مدرسه باقریه تبدیل شد. اما سردر زیبای آن و آثاری از کشایکاری سردر باغ بزرگ فتح آباد هنوز باقی است.

۱۰. باغ کفشگر

باغی است در مغرب شیراز و انتهای خیابان زند. حاج محمد نمازی پس از خرید این باغ بر وسعت و آبادانی ان کوشید. قسمتی از این باغ به بیمارستان نمازی تبدیل شده است.

۱۱. باغ منشی باشی

در خیابان فردوسی، امروز اداره مخابرات است. این باغ با عمارت زیبا روزگاری وسعتی بیش از این داشت. زمین های باغ به مکان های مسکونی تبدیل شده است.

۱۲. باغ نو

در نزدیکی دروازه قرآن است. این باغ در دوره صفویه ساخته شده و ساختمان آن مربوط به همان زمان است که در طول زمان مرمت شده است. قسمتی از این باغ به نام مهمانسرای (=هتل) سعدی، معروف به پارک سعدی مورد استفاده مسافران قرار می گرفت. از روزگار صفویه تا پیش از انقلاب، بسیاری از گردشگران و جهانگردان و مسافران، ساختمان شکوهمند آن را دیده و در ان اقامت گزیده اند.

۱۳. باغ تکیه هفت تنان

ساختمان این باغ مربوط به عهد زندیه است. ایوانی بزرگ با دو ستون رفیع که در دو طرف آن دو کفش کن و دو گوشواره قرار دارد. بنا در سمت شالی باغ ساخته شده و در محوطه باغ هفت قطعه سنگ قبر بزرگ به نشانه هفت مزار نصب شده است. این باغ با درختان کهن در دامنه کوه چهل قدم قرار دارد. آب آن از رکناباد است. دیوار آجری باغ نیز از دوره زندیه است.

۱۴. باغ جنت

از بناهای حاج میرزا ابوالحسن مشیرالملک است که در سده ی سیزدهم هجری در صحرای کشن، در غرب شیراز احداث شده است. درخاتن کاج کهن این باغ که عمری در حدود دویست سال دارد، جالب و دیدنی است. مساحت باغ ۴۵ هکتار است.

۱۵. باغ جهان نما

در میان جعفرآباد و مصلا، در زمان آل مظفر در قرن هشتم هجری بنا گردیده و یکی از باغ های قدیمی شیراز است. باغ جهان نما پس از یک دوره متروک بودن و ویرانی در زمان قاجار مرمت شد و عمارت ان محل پذیرایی مهمانان حکومت گردید. تعدادی از سفیران کشورهای انگلیس و فرانسه و نیز گزوهی از شرق شناسان این باغ را دیده و در آن اقامت داشته اند. این باغ نزدیک آرامگاه حافظ است.

۱۶. باغ دلگشا

در شما شرقی شیراز نزدیک آرامگاه سعدی قرار دارد. سابقه آبادانی آن را تا پیش از اسلام هم می دانند. این باغ در نزدیکی کهندژ و چاه قلعه ی بندر ساخته شده است.
در زمان آل بویه و نیز در دوره شاه شجاع مظفری مرمت و بازسازی شذه است. آب قنات سعدی آنرا مشروب می کند. در روزگار صفویه و افشاریه و زندیه جهانگردانی که به شیراز سفر کرده اند این باغ را دیده اند. در سال ۱۲۶۰ میرزاعلی اکبر شیرازی (قوام الملک)، این باغ را خرید و دیوار و عمارتش را تعمیر کرد و ایوانی متکی به دو ستون سنگی برآن افزود.

۱۷. باغ ارم

از معروف ترن باغ های شیراز است احداث ان را به محمدقلی خان ایلخان نسبت می دهند، اما به نظر می رسد که باغ عمری دراز داشته باشد. لااقل در دوران زندگی حافظ این باغ وجود داشته است و حافظ بدان اشاره دارد. عمارت کنونی به خواست نصیرالملک از اعیان شیراز به دست محمدحسن معمار که طراح و سازنده مسجد نصیرالملک هم بوده، ساخته شده است. باغ ارم بعدها توسط عبدالله قوامی، فرزند محمدناصر قشقایی فروخته شد و پس از ده ها سال این باغ در اختیار دولت قرار گرفت.

۱۸. باغ سنقری

را ظاهرا اتابک سنقر هشت قرن پیش در زمان حکومت فارس احداث کرده است. این باغ که خارج از محدوده شیراز قرار داشت در طول زمان رو به ویرانی گذاشت و عمارت کلاه فرنگی در وسط آن ساخته شد. آنچه امروز از آن باقی مانده قسمتی از باغ بسیار وسیعی بوده که فرصت الدوله شیرازی در آثار عجم از آن یاد کرده است. در ورودی باغ سنقری رو به شمال و در انتهای کوچه ای است که از خیابان قصرالدشت جدا می شود. ضلع شرقی به سمت پوزه ی سنقری و ضلع جنوبی به سمت خیابان خلدبرین است. بخشی از باغ به پارک عمومی تبدیل شده و شهرداری شیراز ساختمان آنرا به یکی از مناطق شهرداری اختصاص داده است.

۱۹. باغ قوام

باغ قوام که به نارنجستان قوام نیز معروف است در انتهای خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. این باغ و ساختمان آن از ارزشمندترین آثار دوره قاجار است. احداث باغ توسط علی محمد قوام الملک در سال ۱۳۰۰ هجری آغاز شده و توسط فرزندش به اتمام رسیده است. تالار آیینه کاری و سقف نقاشی شده از جمله شاهکارهای بنایی و نقش و نگارکاری در ساختمان است. از این باغ زیبا، امروز به عنوان یکی از آثار ارزنده ی فرهنگی نگهداری می شود.

۲۰. باغ گلشن یا باغ عفیف آباد

در مغرب شیراز و در خیابان قصرالدشت است از دوره صفویه این باغ آباد و با اهمیت بود. ساختمان در وسط باغ و در دو طبقه قرار گرفته است. زیرزمین آن کاشی کاری شده و حوضخانه ای ظریف دارد. استخری زیبا در جلو عمارت چشم انداز باغ را پرجاذبه تر می سازد. این باغ فعلا موزه نظامی است.

۲۱. باغ نظر

از باغ های قدیمی شیراز است. در دوره کریمخان زند وسیع و آباد بود. این باغ در نزدیکی بازار وکیل قرار دارد، قسمت کوچکی از باغ اصلی است. باغ نظر مجموعه ی دویان خانه و ارگ کریمخانی را در بر می گرفت. امروز قسمت کوچکی از آن که ساختمان کلاه فرنگی در آن قرار دارد، به موزه اختصاص یافته و بخش های دیگر باغ به کتابخانه ملی، دبیرستان، اداره آموزش و پرورش، خیابان و ساختمان های بانک ملی و تاسیسات دیگر تبدیل شده است.

دیگر باغ های  شیراز عبارتند از:

  • باغ نوابی در فلکه قصرالدشت
  • باغ شاه
  • باغ قلعه شاهزاده بیگم
  • باغ پودنک
  • باغ خندق
  • باغ فردوس
  • باغ صمدآقا
  • باغ نصریه
  • باغ مینو
  • باغ ملی (=جوان آباد)
  • باغ خلیلی
  • باغ نادری