بی‌خوابی مهمترین اختلال شایع خواب است که ۳۰ درصد مردم آن را تجربه می‌کنند. خواب دارای سه ویژگی مدت،‌کیفیت و زمان خواب است. مدت خواب در افراد مختلف متفاوت است. معمولاً افراد بزرگسال بین ۷ تا ۸ ساعت در طول روز می‌خوابند. کیفیت خواب یعنی مراحل مختلف خواب که شامل مرحله رویادیدن و بدون رویا است با توزیع مناسبی همراه باشد. زمان خواب نیز به رابطه خواب با تاریکی و روشنی هوا مربوط می‌شود. خواب طبیعی خوابی است که در تاریکی اتفاق بیفتد و فرد در روشنایی بیدار باشد.

 اگر از ارزیابی آزمایشگاهی بگذریم، باید گفت خواب راحت و مناسب، خوابی است که فرد صبح پس از برخاستن بانشاط باشد،‌در طول خواب بیدار نشود و تا صبح نیز بخوابد. حداقل ۸۵ نوع اختلال خواب در جهان تعریف شده که مهمترین آن بی‌خوابی است. حدود ۳۰ درصد مردم اختلال بی‌خوابی را تجربه می‌کنند که ۱۰ تا ۲۰ درصد آنها مشکل جدی در این زمینه دارند و باید مورد ارزیابی و درمان قرار گیرند.

دسته دیگر از اختلالات خواب مربوط به مشکلات تنفسی مرتبط با خواب است. نفس ما در خواب دچار وقفه می‌شود که با همان وقفه تنفسی است و مهمترین آن وقفه تنفسی انسدادی خواب است. وقتی می‌خوابیم نفس ما قطع می‌شود. در پی آن اکسیژن پایین می‌آید و مغز اجازه نمی‌دهد که ما خواب عمیق‌تری داشته باشیم. در این هنگام مغز بیدار می‌ماند و در نتیجه کیفیت خواب تحت تأثیر قرار می‌گیرد زیرا مراحل خواب سبک افزایش و خواب عمیق کاهش می‌یابد. این افراد در روز بعد، نشاط کافی را ندارند. این افراد ذهن خسته و خواب‌آلوده دارند و در ارتباط با دیگران دچار مشکل می‌شوند. اگر این افراد نیروی کار صنعتی باشند، در محل کار خود با ناتوانی در کار مواجه می‌شوند. متأسفانه اکثر تصادفات رانندگی در کشور به دلیل عدم استراحت کافی رانندگان است.

 دسته دیگر از اختلالات خواب که منشاء مغزی دارند، پرخوابی است که با حملات خواب تعریف می‌شود. گر چه این دسته از اختلالات شیوع کمتری دارند، اما از اهمیت بالایی برخوردارند زیرا علامت شاخص آن حمله مقاومت ناپذیر خواب است.

 گروهی دیگر از اختلالات خواب «پاراسومنیا» است. مانند راه رفتن، حرف زدن، رانندگی کردن، غذا خوردن و عدم کنترل ادارار حین خواب. این اختلالات در کودکان شایع‌تر است. کسی که در خواب راه می‌رود دچار مشکلاتی می‌شود یا فردی که در حین خواب غذا می‌خورد، ممکن است چاق شود. اخیراً اختلال «رفتاری خواب بارویا» شایع شده است. خواب همراه با دیدن رویا چند ویژگی دارد. ۸۰ درصد رویا در این مرحله اتفاق می‌افتد، از طرفی تمام عضلات بدن در این هنگام فلج می‌شود. وقتی رویا می‌بینیم، رویایمان تحقق رفتاری پیدا نمی‌کند. مثلاً وقتی رویایی با محتوای پرخاشگرانه می‌بینیم به دلیل فلج بودن عضلات نمی‌توانیم به لحاظ فیزیکی کسی را کتک بزنیم. در اختلال «رفتاری خواب با رویا» فرد به دیگران سیلی می‌زند یا کسی که خواب می‌بیند دروازه‌بان است و به سمت دروازه شیرجه می‌زند،‌ به وسط اتاق پرت می‌شود. مطالعات نشان داده که این اختلال می‌تواند نشانگر آغاز بیماری‌هایی مانند پارکینسون و آلزایمر باشد.

دسته‌ای دیگر از اختلالات خواب، «حرکتی» است. یک فرد عادی موقع خواب حرکات ساده تکان خوردن دست‌وپا را تجربه می‌کند، اما افرادی که مشکل حرکتی خواب دارند این حرکات را زیادتر و با شدت بیشتری تجربه می‌کنند در نتیجه خواب سبک‌تر می‌شود و فرد در طول روز به دلیل عدم کفایت خواب دچار علائم و نشانه‌هایی مانند تندخویی،‌افسردگی و عدم تمرکز می‌شود.

دسته‌ای دیگر از اختلالات خواب مربوط به ریتم ۲۴ ساعته است. فعالیت زیستی ما به شکل دوره‌ای تکرار می‌شود. مهمترین ریتم این فعالیت‌ها ریتم ۲۴ ساعته است که با تاریکی و روشنایی هوا تعیین می‌شود. افرادی که در حالت طبیعی قرار دارند فاز خوابشان درست است و بین ساعت ۱۰ تا ۱۲ شب می‌خوابند و ۶ تا ۸ صبح بیدار می‌شوند. افرادی که در این مورد مشکل دارند حدود ۷ و ۸ بعدازظهر می‌خوابند و ۱۲ شب بیدار می‌شوند. این اختلال در سالمندان شایع است.

دنیای مدرن موجب شده تا خواب برای برخی دیرتر شروع شود. این افراد حدود ساعت ۱۰ تا ۱۲ شب تازه سرحال می‌شوند و تا صبح بیدارند. یعنی زمانی که همه از خواب بیدار می‌شوند آنها تازه می‌خوابند. به این اختلال فاز خواب تأخیری می‌گویند که در جوان‌ها و هنرمندان شایع است. متأسفانه با ورود به دنیای مجازی و استفاده از رایانه اکثر جوانان شب‌ها بیدار می‌مانند و روزها می‌خوابند.

ساعت زیستی در بالای هیپوتالاموس مغز واقع است. برخی آن را چنان کوک می‌کنند که شب‌ها بیدار بمانند و روز بخوابند. برخی نیز روزها بیدار می‌مانند و شب‌ها می‌خوابند.

معمولاً پرستاران، پلیس‌ها،‌خلبانان و خبرنگاران جزو این گروه ها هستند. با توجه به اینکه در اکثر نقاط دنیا فرد باید شب بخوابد و روز را به فعالیت‌های اجتماعی اختصاص دهد، در صورتی‌که فردی، روز را به کار اختصاص دهد و شب‌ها درس بخواند یا در ۲ نوبت کار کند دچار اختلالات خواب می‌شود که این روند بر سلامت روانی و جسمانی او تاثیر سویی خواهد داشت.