واکسن‌های سرطان در درمان سرطان‌های موجود (واکسن‌های درمانی) یا برای پیشگیری از بروز سرطان (واکسن‌های پیشگیرانه) کاربرد دارند. هر دو نوع واکسن توانایی بالقوۀ کاهش حجم سرطان را دارند. واکسن‌های درمانی برای بیماران سرطانی تجویز می‌شوند و برای تقویت دفاع طبیعی بدن نسبت به سرطان‌هایی که در بدن وجود دارند ساخته شده‌اند. این نوع از واکسن‌ها از رشد بیش‌تر سرطان‌های موجود جلوگیری می‌کنند، مانع از عود مجدد سرطان‌های درمان شده می‌شوند یا سلول‌های سرطانی را که از روش‌های درمانی قبلی نابود نشده‌اند نابود می‌کنند.

از سوی دیگر، واکسن‌های پیشگیرانه یا پیشگیری کننده برای افراد سالم تجویز می‌شوند و برای هدف‌گیری ویروس‌های سرطان‌ساز و جلوگیری از عفونت‌های ویروسی ساخته شده‌اند.

در حال حاضر، سازمان غذا و دارو ، دو  واکسن را برای پیشگیری از عفونت‌های ویروسی که منجر به بروز سرطان می‌شوند تأیید کرده است.

اولین واکسن، واکسن هپاتیت ب است که از عفونت ناشی از ویروس هپاتیت ب – که عاملی عفونی مرتبط با بعضی از انواع سرطان کبد است – جلوگیری می‌کند. واکسن دیگر، واکسن گارداسیل (GardasilTM) است که از عفونت ناشی از دو نوع از ویروس‌های پاپیلومای انسانی
(HPV16 – HPV18) جلوگیری می‌کند؛ این دو نوع ویروس عامل ۷۰ درصد از موارد سرطان دهانۀ رحم در جهان هستند. علاوه بر این، گارداسیل از عفونت ناشی از نوع ۶ و ۱۱ اچ.پی.وی (HPV) نیز پیشگیری می‌کند. این دو نوع عامل ۹۰ درصد از موارد زگیل‌های دستگاه تناسلی (Genital Warts) هستند.

واکسن سرطان

اما سازمان مواد غذایی و دارویی آمریکا (FDA) با تایید تولید اولین واکسن سرطان قدم به دورانی جدید از درمان سرطان در جهان گذاشت.
این واکسن با نام “Provenge” با هدف درمان سرطان پروستات ساخته شده است و در دوره‏های آزمایش کلینیکی توانسته است در مقایسه با دارونماها طول عمر بیماران را تا چهار ماه افزایش دهد. این دارو شیوه‏ای برای درمان یا پیشگیری از بیماری به شمار نمی‏رود و شباهتی به واکسنهایی که برای درمان سرخک یا هپاتیت تولید شده‏اند ندارد اما واکسن درمانی به شمار می‏رود. به این معنی که می‏تواند توانایی سیستم ایمنی بدن بیمار را بهبود ببخشد. تا کنون دهها نمونه واکسن برای انواع مختلف سرطان تولید شده‏اند اما واکسن “Provenge” اولین نمونه‏ای است که مورد تایید سازمان FDA قرار گرفته است. عدم تایید این دارو در حدود سه سال منجر به اعتراض شدید بیماران و سرمایه گذاران شده بود. این واکسن برای هر بیمار به صورت سفارشی ساخته می‏شود. به این معنی که گلبولهای سفید خون بیمار جمع آوری شده و سلولهای خاص ایمنی از میان آنها استخراج می‏شوند. این سلولها در کنار پروتئینهایی که در تومورهای پروستات یافت می‏شوند قرار گرفته و با مواد بهبود دهنده ایمنی بدن ترکیب می‏شوند. سپس سلولهای نهایی در دوره‏ای یک ماهه سه بار به بیمار تزریق می‏شوند.پژوهشگران استراتژی‌های گوناگونی برای تحریک واکنش سیستم دفاعی علیه تومور‌ها به وجود آورده‌اند. یکی از این استراتژی‌ها، شناسایی آنتی‌ژن‌های غیر‌عادی یا منحصر به فرد سلول‌های
سرطانی است که به‌ندرت روی سلول‌های عادی وجود دارند. راه‌های دیگر شامل ایمیونوژنیک کردن بیش‌تر آنتی‌ژن مربوط به تومور یا بالا بردن احتمال تولید پاسخ دفاعی آن است؛ مانند، (الف) انجام تغییرات کوچکی در ساختار امینو اسید آن (ب) قرار دادن ژن برای آنتی‌ژن تومور در یک ناقل ویروسی (یک ویروس بی‌ضرر که می‌تواند به‌جای وسیله‌ای برای انتقال مواد ژنتیکی به سلول هدف به کار می‌آید) و (ج) اضافه کردن ژن‌ها به ناقل‌ها برای تعداد بیش‌تری از مولکول‌های تحریک‌کنندۀ دفاعی (immuno stimulatory) همراه با ژن‌هایی برای آنتی‌ژن تومور. راه دیگر الحاق ماده‌ای است کاملاً بیگانه (خارجی) به مولکول تومور که به ماده کمکی معروف است (پرسش ۸ را مشاهده کنید). گاهی با استفاده از مادۀ کمکی به‌عنوان طعمه، سیستم دفاعی را در جهت حمله به ترکیب آنتی‌ژن/ مادۀ کمکی (واکسن) و تومور بیمار فریب می‌دهند.

Untitled

سیستم دفاعی معمولاً تومور‌ها را عاملی خطرناک یا بیگانه (خارجی) نمی‌‌‌‌‌‌‌‌بیند و با قدرت به آنها حمله نمی‌کند. شاید یکی از دلایل عدم تحریک واکنش دفاعی مؤثر از سوی مولکول‌های تومور، مشتق شدن این سلول‌ها از سلول‌های عادی باشد. بنابراین، با وجود اینکه تفاوت‌های مولکولی زیادی بین سلول‌های عادی و سلول‌های تومور وجود دارد، آنتی‌ژن‌های سرطان کاملاً برای بدن بیگانه نیستند بلکه آنها مولکول‌های عادی هستند که از جهات بسیار نامحسوسی تغییر پیدا کرده‌اند یا فراوانی بیش‌تری دارند. دلیل دیگر هم شاید عدم‌تحریک واکنش دفاعی از سوی تومورها این باشد که سلول‌های سرطان روش‌هایی را برای گریز از سیستم دفاعی یافته‌اند. اکنون دانشمندان با بعضی از این شیوه‌های گریز آشنا شده‌اند. از جمله این شیوه‌ها می‌توان به دفع کردن آنتی‌ژن‌های تومور و کاهش تعداد مولکول‌ها و گیرنده‌هایی که معمولاً بدن برای فعالسازی سلول‌های T (نوع خاصی از سلول‌های دفاعی) و واکنش‌های دفاعی دیگر به آنها متکی است اشاره کرد.

کاهش این مولکول‌ها منجر به کاهش عکس‌العمل سیستم دفاعی به سلول‌های سرطانی می‌شود و تومور کم‌تر به چشم سلول‌های دفاعی خواهد آمد. دانشمندان امیدوارند پژوهشگران بتوانند از این اطلاعات برای تولید واکسن‌های مؤثر بیش‌تری استفاده کنند.

این روزها در دانشگاه ژنو آزمایش نوعی واکسن برای مقابله با ابتلا به سرطان در حال انجام است که در صورت موفقیت می‌توان برای درمان انواع تومور از آن استفاده کرد. محققان درگیر این پروژه از سلول بدن بیمار برای ساخت واکسن استفاده کرده‌اند. همین ویژگی باعث می‌شود این شیوه قابل استفاده در انواع سرطان‌ها باشد و در صورت موفقیت تحولی در درمان این بیماری ایجاد کند. در این روش سلول‌های سرطان خود فرد را با استفاده از پرتودرمانی بی‌خطر کرده و سپس از آنتی ژن‌های آن برای تحریک سیستم ایمنی بدن استفاده می‌کنند. در حقیقت این روش به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند سلول‌های سرطانی را شناسایی و از بدن بیرون کنند. افراد درگیر این آزمایش مبتلا به انواع سرطان پیشرفته هستند که هیچ درمان دیگری برای آنها وجود ندارد. نتایج اولیه آزمایش امیدوارکننده بوده است.